Smartfon yonida uxlash zararlimi?
To’shagingiz yonidagi tortma ustidagi gadjet saraton kasalligini keltirib chiqarishi yoki miyani suyultirishi mumkinligini aniqlaymiz.
2019 yilda Common Sense Media notijorat tashkiloti kattalar va o’smirlar o’rtasida so’rov o’tkazdi. Tadqiqot shuni ko’rsatdiki, o’smirlarning 29 foizi yotoqda telefon yoki boshqa mobil qurilma bilan uxlaydi. Yosh ishtirokchilarning uchdan ikki qismidan ko‘prog‘i (68%) uxlayotgan vaqtida o‘z gadjetlarini doim qo‘l ostida ushlab turadi. Kattalar orasida bu ko‘rsatkich yanada yuqori: respondentlarning 74 foizi o‘z telefonlarini qo‘l masofasiga qo‘yadi. To’g’ri, faqat 12% ularni yotoqqa olib boradi.
Yana bir tadqiqot 2017 yilda AQShda o’tkazildi. Unda 855 kasalxona xodimlari va universitet talabalari ishtirok etdi, respondentlarning o’rtacha yoshi taxminan 44 yoshni tashkil etdi. So‘rov natijalariga ko‘ra, ularning 70 foizi to‘shakda yotgan holda ijtimoiy tarmoqlardan foydalanadi, 15 foizi esa bir soatdan ko‘proq vaqt davomida ularni aylanib yuradi.
Shu bilan birga, ko’pchilik odamlar yaqin atrofda telefon bilan uxlash sog’liq uchun zararli ekanligiga ishonishadi. Internetda bu odatdan ogohlantiruvchi maqolalarni topishingiz mumkin. Bunday qo‘rquvlar qay darajada asosli? Keling, buni aniqlaylik.
Nima uchun smartfon siz o’ylaganchalik xavfli emas.
Ko’pincha ommaviy axborot vositalari xavfning asosiy manbai sifatida smartfon chiqaradigan «radiatsiya» ni keltirib chiqaradi. Taxminlarga ko’ra, qurilma signallarni uzatish uchun ishlatadigan elektromagnit to’lqinlar «tananing bioritmlarini buzishi» va hatto xavfli o’smalarning paydo bo’lishiga olib kelishi mumkin.
Yana bir mashhur qo’rquv shundaki, smartfonlar inson miya to’qimalarining haddan tashqari qizib ketishiga olib kelishi mumkin, shuning uchun uxlash vaqtida uni yaqin joyda saqlash xavfli. Biroq, bu taxminlarning ikkalasi ham tanqidga dosh berolmaydi. Va shuning uchun ham.
Smartfon nurlanishi kanserogen emas
Hozirda uyali telefon radiatsiyasi saratonga olib kelishi mumkinligini ko’rsatadigan hech qanday tadqiqot yo’q. Ha, aynan shu so’z an’anaviy ravishda radioaktivlikka ega odamlarda assotsiatsiyalarni keltirib chiqaradi. Ammo bu mashhur noto’g’ri tushuncha. Hamma radiatsiya ham zararli emas. Shu nuqtai nazardan, quyosh nuri ham bu so’z bilan ataladi, lekin odamlarga hayot uchun kerak.
Hujayralar uchun xavf ionlashtiruvchi yoki radioaktiv nurlanishdan kelib chiqadi — masalan, gamma nurlari yoki rentgen nurlari. Ammo sizning smartfoningiz jismonan uni ishlab chiqarishga qodir emas.
AQSh Milliy Saraton Instituti so’nggi yigirma yil ichida Qo’shma Shtatlar, Avstraliya va Shimoliy Evropada miya saratoni va saratonning boshqa turlari bilan kasallanishning qiyosiy tahlilini o’tkazdi. Olimlarning aniqlashicha, 1993 yildan 2013 yilgacha smartfonlar ommabopligi oshgan bo‘lsa-da, aholi orasida saraton kasalligi o‘zgarmagan.
Smartfoningiz chiqaradigan Wi-Fi va 5G radio signallari radioaktiv moddalar chiqaradigan ionlashtiruvchi fotonlardan qariyb milliard marta zaifroq. Ular hatto teringizga kirib boradigan darajada kuchli emas, shuning uchun smartfoningiz hujayra DNKsiga zarar yetkaza olmaydi va saraton kasalligini keltirib chiqarmaydi.
Smartfonlar inson to’qimalarining haddan tashqari qizib ketishiga olib kelmaydi
Shuningdek, Internetda mobil telefonning radiatsiyasi uzoq vaqt aloqa paytida uning tanasini haddan tashqari qizdirib, odamga zarar etkazishi mumkinligi haqidagi bayonotlarni topishingiz mumkin. Shuning uchun, agar siz telefonni faol rejimda uzoq vaqt davomida boshingiz yonida ushlab tursangiz — masalan, uxlayotganingizda yostiq ostida — miya hujayralariga zarar etkazishingiz, ularning haroratini oshirishingiz mumkin.
Bu ham afsona. AQSh Milliy saraton instituti mutaxassislarining fikricha, inson tanasi haqiqatan ham radiochastotalarni chiqaradigan qurilmalar — smartfonlar, planshetlar va boshqalardan energiya oladi. Buning tabiiy biologik ta’siri uyali telefon joylashgan tananing maydonini isitishdir. Ya’ni, agar siz smartfonni boshingizga qo’ysangiz va u bilan gaplashsangiz, aslida tananing bu qismining haroratini ko’tarasiz.
Ammo bu qurilmaning kuchi tanangizning to’qimalarini sezilarli darajada isitish uchun mutlaqo etarli emas. Xuddi shu miya hujayralariga zarar etkazish uchun siz ularning haroratini 43 ° C dan yuqoriga ko’tarishingiz kerak — telefon antennasi bunga qodir emas.
Bir tadqiqotda Eronning Isfaxon tibbiyot fanlari universiteti olimlari uyali telefon toʻlqinlarining sigir miya toʻqimalariga taʼsirini sinab koʻrishga qaror qilishdi. Ular antenna quvvati haroratni hatto 1°C ga ko‘tarish uchun yetarli emasligini aniqladilar.
Nima uchun baribir smartfon bilan uxlamaslik kerak
Siz tushunganingizdek, mobil telefon zararli nurlanish manbai emas, chunki ba’zi ommaviy axborot vositalari uni shunday ko’rsatishga harakat qilishadi. U saraton kasalligini keltirib chiqara olmaydi, miyani qaynata olmaydi. Ya’ni, qo’lida gadjet bilan uxlab qolgan odamni o’lim xavfi bor, deyish qiyin. Lekin siz hali ham bir necha sabablarga ko’ra buni qilmasligingiz kerak.
Moviy ekran yorug’ligi uyqu ritmini buzadi
Smartfonlar, shuningdek, kompyuterlar, televizorlar va boshqa qurilmalarning ekranlari ko’k yorug’lik deb ataladigan nurni chiqaradi. U ko’rinadigan spektrdagi eng qisqa uzunlikka ega, lekin u ham eng yuqori energiyaga ega.
Moviy rang spektridagi yorug’lik to’lqinlari quyosh radiatsiyasining tarkibiy qismlaridan biridir. Ammo ular uyqu gormoni bo’lgan melatonin ishlab chiqarishni ham bostiradi. Bu qanday ishlaydi.
Tabiiy sharoitda kunduzi quyosh nuri sizga tushadi va siz hushyorsiz. Kechasi u botadi va zulmatda siz uxlashga moyil bo’lasiz. Ammo agar siz o’jarlik bilan kechqurun ekranga qarashni davom ettirsangiz, tana hali ham kun tashqarida ekanligiga ishonishni boshlaydi va melatonin ishlab chiqarilmaydi. Natijada siz uxlab qolishingiz qiyin, uyqusizlik va sifatli uyqu etishmasligini boshdan kechirasiz.
Moviy yorug’likning salbiy ta’sirini oldini olish uchun yotishdan oldin smartfondan foydalanmang. Yotishdan oldin kamida bir necha soat gadjetlarsiz o’tirishga harakat qiling.
Xo’sh, yoki hech bo’lmaganda smartfoningizdagi ko’k yorug’lik filtrini faollashtiring — bu funksiya «Night Mode», «O’qish rejimi» yoki Night Shift deb nomlanishi mumkin. U mobil qurilmalarning aksariyat qismida mavjud. Agar sizda yo’q bo’lsa, uchinchi tomon dasturini o’rnatishingiz mumkin.
Smartfon sizni chalg’itadi va uxlab qolishingizdan saqlaydi
Qurilma qo‘lning uzunligida bo‘lganda, siz qorong‘uda ko‘zingizni yumib zerikib yotib, qo‘ylarni sanash o‘rniga, ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarni aylanib chiqishni xohlaysiz. Oqibatda o‘zing o‘zingni ko‘nglidan o‘tkazib, yarim tunni ekranga qarab o‘tkazasan. Va keyin, etarlicha uxlamay, kun bo’yi bosh irg’adi.
Amerika Uyqu Tibbiyot Akademiyasi tadqiqotchilari so’rovda qatnashgan kattalarning aksariyati kechki payt ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish bilan bog’liq uyqu buzilishidan aziyat chekishini aniqladilar.
Vasvasadan qochishning eng oson yo’li — smartfon va planshetlarni yotoqxonaga olib kirmaslikdir. Shuningdek, siz qurilmalaringizga foydalanuvchilarga ijtimoiy tarmoqqa qaramlikni boshqarish imkonini beruvchi “raqamli salomatlik” ilovalarini o‘rnatishingiz mumkin. Ko’pgina ishlab chiqaruvchilar allaqachon o’z tizimida ushbu funktsiyaga ega.
Qaysi dastur va xizmatlar uyquingizga ko’proq xalaqit berishini tanlang va ulardan foydalanish vaqtini ko’rsating. Smartfon esa ularni, aytaylik, ertasi kuni soat 22:00 dan 7:00 gacha avtomatik ravishda bloklaydi.
Smartfon sizni yarim tunda uyg’otishi mumkin
Agar sizda temir iroda bor bo’lsa ham, vasvasaga solib yotgan smartfon sizni chalg’itmasdan, butunlay xotirjam uxlab qolsangiz ham, u sizning uyquingizga zarar etkazishi mumkin — agar siz yarim tunda qandaydir xabar yoki xabar olsangiz. Ko’pincha, juda erta uyg’onganingizdan so’ng, uyquga qaytish juda qiyin bo’lishi mumkin, shuning uchun kechasi uyg’onishdan qochish yaxshiroqdir.
Yaxshiyamki, zamonaviy smartfonlar jadvalga muvofiq tovushlar, tebranishlar va ekran chiroqlarini avtomatik ravishda o’chirib qo’yishi mumkin. Qurilmangiz sozlamalarida «tungi rejim» yoki «bezovta qilinmasin» rejimini ko’ring va uni uxlayotganingizda faollashtiradigan qilib sozlang.
Bu signallarga ta’sir qilmaydi, shuning uchun siz hali ham jadvalga muvofiq turishingiz mumkin. Biroq, bundan ham samaraliroq qadam bor – smartfoningizni yotoqxonangizga olib kirishni butunlay to‘xtating va uning o‘rniga mexanik yoki elektron soatdan foydalaning.
Smartfon qizib ketishi yoki qisqa tutashuv tufayli yonib ketishi mumkin
Biz allaqachon ishlayotgan smartfon inson tanasini to’qimalarga zarar yetkazadigan darajada qizdira olmasligini aniqladik. Ammo noto’g’ri yoki noto’g’ri ishlatilgan gadjet osongina yong’inga olib kelishi mumkin.
Masalan, Apple o’z qurilmalarini xona haroratida, 16 dan 22 °C gacha bo’lgan haroratda ishlatishni va 35 °C dan yuqori haroratlarda foydalanmaslikni tavsiya qiladi. Kompaniya o‘z smartfonlarini issiqroq muhitda saqlash va quvvatlantirish “qaytarib bo‘lmaydigan va halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkinligi” haqida ogohlantirmoqda.
Litiy-ionli smartfon akkumulyatori haddan tashqari qizib ketganda, zaryad olayotganda qisqa tutashuvda yoki mexanik shikastlanish tufayli yonishi va hatto portlashi mumkin.
Britaniya elektr xavfsizligi kengashining Elektr xavfsizligi birinchi tashkiloti haddan tashqari issiqlik va yong‘inning oldini olish uchun uxlayotgan paytingizda hech qanday elektron qurilmalarni, jumladan, smartfon yoki planshetlarni to‘shakda yoki yostiq ostida quvvatlantirmaslik kerakligi haqida ogohlantiradi. Shuning uchun bunday qilmang.
Shuningdek, zaryad olayotgan qurilmalarni qarovsiz qoldirmang. Agar siz gadjetingizni bir kechada tarmoqqa ulashingiz kerak bo’lsa, uni qattiq yuzaga qo’ying — masalan, stol ustiga. Va uni issiq xonada yoki to’g’ridan-to’g’ri quyosh nurida zaryad qilmang.
Smartfon uyquda yuradigan odamlarga shafqatsiz hazil o’ynashi mumkin
Va nihoyat, smartfonni to’shagiga yaqin tutish odati unchalik aniq bo’lmagan boshqa yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin. Parasomniya deb ataladigan uyqu bilan bog’liq turli xil noodatiy xatti-harakatlar mavjud. Ular uyqu buzilishi bilan bog’liq emas va hatto butunlay sog’lom odamlarda ham paydo bo’ladi.
Masalan, uyqu falaji yoki uyquda yurish (somnambulizm) parasomniyalar sifatida tasniflanadi. Ba’zi odamlar nafaqat sarson-sargardon bo’libgina qolmay, balki ovqat pishirishga, tashqariga chiqishga va jinsiy aloqada bo’lishga ham muvaffaq bo’lishadi. Ular uyg’onganlarida, ular bu haqda hech narsani eslamaydilar.
Ha, ba’zi odamlar o’zlarining qobiliyatlarini shu qadar avtomatlashtirishga erishdilarki, ular uyqularida o’z aloqalari bilan yozisha oladilar. Bu tez ko’z harakati bosqichida — biz tush ko’rganimizda sodir bo’ladi.
Uyquda yurishning bu g’alati shaklini kashf etgan odamlar, ba’zida bu tufayli noqulay vaziyatlarga tushib qolishlarini tan olishadi. Misol uchun, bir qiz CNNga tushida yigitiga tushida quyidagi iborani yozganini aytdi: «Sizning miyangiz cho’yan qovurilgan idish bo’lishi sizning tanangiz quyma temir tova ekanligini anglatmaydi».
Endi tasavvur qiling-a, siz o’zingizning xo’jayiningiz, biznes sherigingiz bilan — umuman olganda, siz qat’iy rasmiy munosabatda bo’lgan odam bilan o’xshash vahiylarni baham ko’rasiz.
Smartfoningizni yotoqxonada saqlamasangiz, bunday sharmandalikdan qochish osonroq. Yoki hech bo’lmaganda qo’lingiz yetadigan joyda. To‘shakda yotganingizda ham SMS yozmang, chunki bu odatga aylanib, sof avtomatik harakatga aylanishi mumkin.
