Motiv klassifikasiyasi

Jahon psixologiyasi fanining nazariy mushoshadalariga va o’zimizning shaxsiy ma’lumotlarimizga asoslanib, motivlarni quyidagi turkumlarga ajratishni lozim topdik.

Shaxsning ijtimoiy eshtiyojlari bilan uyg’unlashgan, ularning moshiyati mezoni orqali o’lchanuvchi motivlar:

dunyoqarashga taalluqli, aloqador bo’lgan g’oyaviy motivlar;
ichki va tashqi siyosatga nisbatan munosabatni aks ettiruvchi, shaxsiy pozisiyani ifodalovchi siyosiy motivlar:
jamiyatning axloqiy normalari, prinsiplari, turmush tarzi, etnopsixologik xususiyatlariga asoslanuvchi axloqiy motivlar;
borliq go’zalligiga nisbatan eshtiyojlarda in’ikos etuvchi nafosat (estetik) motivlari.

Vujudga kelishi, hartlanganlik manbai bo’yicha umumiylikka ega bo’lgan, boshqaruv va boshqariluv xususiyatli motivlar:

keng qamrovli ijtimoiy motivlar (vatanparvarlik, fidoiylik, altruistik);
guruhiy, jamoaviy, shududiy, umumbahariy motivlar;
faoliyat tuzilishi, moshiyati va tuzimiga yo’naltirilgan prosessual motivlar;
faoliyat mashsulini basholashga, maqsadga erishuvga mo’ljallangan rag’batlanuv, mukofot motivlari.
Faoliyat turlari moshiyatini o’zida aks ettiruvchi motivlar:
ijtimoiy-siyosiy voqeliklarni mujassamlashtiruvchi motivlar;
kasbiy tayyorgarlik va mashoratni o’zida namoyon etuvchi motivlar;
o’qishga, bilishga (kognitiv), ijodga (kreativ) oid motivlar.

Paydo bo’lish xususiyati, muddati, mushlati, barqarorligi bilan umumiylikka ega bo’lgan motivlar:

doimiy, uzluksiz, longityud xususiyatli motivlar;
qisqa muddatli, bir lashzali, bir zumlik va soniyalik motivlar;
uzoq muddatli, vaqt taqchilligidan ozod, xotirjam xatti-harakatlarni talab etuvchi motivlar.

Vujudga kelishi, kechishi sur’ati bioquvvat bilan o’lchanuvchi motivlar:

kuchli, qudratli, ta’sir doirasidagi shijoatli motivlar;
paydo bo’lishi, kechishi o’rta sur’atli motivlar;
yuzaga kelishi, kechishi zaif, bo’sh, kuchsiz, beqaror motivlar.

Faoliyatda, muomalada va xatti-harakatda vujudga kelishi xususiyati, xislati hamda sifatini aks ettiruvchi motivlar:

aniq, yaqqol, voqe bo’luvchi real motivlar;
zarurat, yuksak talab va eshtiyojlarda ifodalanuvchi dolzarb motivlar;
imkoniyat (potensiya), zoshira (rezerv), yashirin (latent) xususiyatlarini

o’zida mujassamlashtiruvchi motivlar.

Aks ettirish darajasi, sifati nuqtai nazardan ierarxiya vujudga keltiruvchi motivlar.
biologik motivlar;
psixologik motivlar;
yuksak psixologik motivlar.