DARYOLAR HAQIDA
DARYOLAR HAQIDA DARYOLAR QANDAY PAYDO BO’LGAN?
Er yuzida son-sanoqsiz daryolar bor. Kichik irmoqlar va ariqlar o’zaro qo’shilib, katta daryolarni hosil qiladi.
Ular o’z navbatida dengizlar va okeanlarga quyiladi. Ayrimlari, masalan, Amudaryo, Sirdaryo va Volga daryolari ichki dengizlar yoki ko’llarga quyiladi. Bonha birlari esa qurg’oqchil mintaqalardan oqib o’tish jarayonida, tobora kichrayib boradi. Axiyri, erga singib, bug’danib, yo’q bo’lib ketadi.
Daryolar yog’ingarchiliklardan, eriyotgan qor va muzliklardan, buloqlar va tog’ ko’llaridan suv oladi. Katta daryolar ko’plab irmotslar va nisbatan kichik daryolardan tashkil topadi.
Hatto Amerikaning ulkan daryolari bo’lmish Ohayo va Missuri ham aslida suvi ko’p Missisipining irmoqlaridir. O’z navbatida ularning har biri kichikroq irmoqlardan suv oladi. Demak, ulkan Missisipi daryo tizimi minglab daryolar, irmoqlar, ariqlar va jilg’alardan tarkib toptan.
Suvlari u yoki bu daryoga quyiladigan uruqlik qismi daryo basseyni deb ataladi. Janubiy Amerikaning Amazonka daryosi basseyni dunyodagi eng katta daryo basseyni hisoblanadi va uning hududi 7 050 000 kvadrat kilometrni tashkil etadi. Dunyodagi eng uzun daryo Afrika qit’asidagi Nildir. Uning uzunligi — 6 670 km.
Daryolar erlarni sug’oribgina qolmasdan, buzadi ham, yil sayin ergi yuvib, okeanlarga oqizib ketadi. Bu jarayon juda sekin kechadi, ammo ming yillar davomida ko’zga ko’rinib qoladi. Bunga Amerikaning Kolorado daryosi hosil qilgan Grand-Kanonni misol qilib keltirish mumkin. Bu mieolimizda daryoning nafaqat erga, qolaversa, qoyalarni ham emirib ketishi yaqqol ko’zga tashlanadi.
