SELLYULOZA HAQIDA
SELLYULOZA NIMA?
O’simliklar va jonivorlarning yumshoq joylarida tsellyuloza bo’ladi. Aynan tsellyuloza o’Simliklarni qayishqoq tsiladi.
Amalda barcha yashil o’simliklar o’z ehtiyojlari uchun tsellyuloza ishlab chiqaradi. Uning tarkibi ham, qandniki singari uglerod, vodorod va kisloroddan iborat.
Ushbu elementlar havo va suv da mavjud. Qand o’simliklarning yaprog’ida hosil bo’ladi va sharbatda erib, butun tanaga tarqaladi.
Qandning aksariyati o’simlikning o’sishiga yordam berish va tiklanish ishlariga sarf bo’ladi, tsolgani esa tsellyulozaga aylanadi. Usimlik uni yangi hujayralarga qobits yasashga ishlatadi.
Tsellyuloza sun’iy yo’l bilan hosil qilish mumkin bo’lmagan tabiiy mahsulotlar sirasiga kiradi. Ammo biz uni turli sohalarda ishlatamiz.
Inson o’simliklarni kesib va tsuritib tsel-lyuloza oladi. Masalan, yovvoyi paxta tabiiy tsellyulozaning eng toza ko’rinishlaridan biridir. Inson undan o’ziga kiyim-kechak tayyorlashda foydalanadi.
Tsellyuloza inson tanovul tsiladigan salat, selderey (kashnichsimon oshko’k), shuningdek, kepak mahsulotlari tarkibiga ham kiradi.
Inson organizmi tsellyulozani hazm qila olmay- di, ammo u parhez satslovchilar uchun «dag’al emish» sifatida foydalidir.
Ayrim hayvonlar, jum ladan, tso’y, tuya l ar ophozonida tsellyulozani hazm tsilishga yordam beradigan bakteriyalar mavjud.
Tsellyuloza tsimmatbaho xom ashyodir. Inson undan turli buyumlar oladi. Tarkibining 99,8% tsellyulozadan iborat bo’lgan paxta inson tsellyuloza tolasidan nimalar olishi mumkinligiga yortsin misoldir.
Agar paxta azot va oltingugurt kislotalari bilan tsayta ishlansa, undan port lovchi modda — piroksilin olish mumkin.
Tsellyulozani kimyoviy yo’l bilan tsayta ishlash natijasida bonha xil buyumlar ham tayyorlasa bo’ladi. Ulardan fotoplyonka uchun zarur material, laklarga tso’shimcha, gazmol„ishlab chitsarish uchun viskoza tolasi, tsellofan va boshqa plastik ashyolar olish mumkin. Tsogoz ish- lab chikarishda ham tsellyulozadan foydalaniladi.
