KOLLAR HAQIDA
KOLLAR HAQIDA BUYUK KO’LLAR QANDAY PAYDO BO’LGAN?
Beshta Buyuk ko’l birgalikda dunyodagi eng katta chuchuk suv omborini tashkil qiladi. Ulardan biri dunyodagi eng katta chuchuk su v li ko’ldir.
Undan faqat sho’r suvli Kaspiy dengizi katta. Buyuk ko’llar basseyni muz davrida muzliklardan hosil bo’lgan. Muzliklar shimoldan bostirib kelgan, ularning ogirligi natijasida vodiylar kengaya va chuqurlasha borgan.
Muz erib ketgach, muzlikning chekkasi bo’lgan erlarda qum, mayda tosh va tosh qatlami dolgan. Bu qatlam ilgari quruqlikning vodiy bo’lgan bir qismini chegaralab qo’ygan.
Muz chekingach, er dastlab ko’lning janubi- g’arbida ko’tarila boshlagan. Bu ushbu joyda er yuzasining qiyaligi o’zgarishiga sabab bo’lgan. Shundan so’ng suv janubi-garbdan shimoli sharqqa qarab oqadi. Muz chekingan paytga kelib, barcha ko’llar Avliyo Lavrentiy daryosi orqali Atlantika okeaniga oqib chiqib ketadi.
Nega Buyuk ko’llar yana chuchuk suv bilan to’lib qoldi? Ayrim jilg’alar ularga quyilgan bo’lsada, oqimlarning asosiy qismi ko’llarga teskari bo’lgan yo’nalishda oqa boshlagan. Buyuk ko’llar suvi er osti dan sizib chiqadi, chunki ular ko’llar hududida er yuzasiga juda yatsin.
Asosiy manba bo’lmish er osti suvlari ko’llar sathi tushib ketmasligida muhim ahamiyatga ega. Buyuk ko’llar va kanallarning umumiy maydoni — 246 ming kv.km.
