GORLAR HAQIDA

GORLAR HAQIDA HAQIDA

GORLAR HAQIDA

GORLAR HAQIDA G’ORLAR NIMA?

Garchi ikkita bir xil gorni topish mumkin bulmasa-da, dunyodagi eng katta gorlar bir xil yo’l bilan paydo bo’ladi. Buning uchun iphorli suvlar ohaktosh (yoki shunga o’xshash tog jinslari)ni o’yib, teshik hosil qiladi. Illy tarifa gorlar paydo bo’ladi. Ular tuzli gorlar ham deb ataladi.

Ayrim katta gorlar bundan 60 000 000 yil muqaddam vujudga kela boshlagan. Yomg’ir quyishi, daryolar toshishi natijasida metin toglar ham darz ketib, nuray boshlagan.

G’or hosil bo’ladigan tog jinsi ohaktoshdir. Bu yumshoq tog jinsini kuchsiz ishqor ham eritib yuborishi mumkin. Ohaktoshni emiradigan iphor (kislota) yomgir bilan keladi. Yogayotgan yomg’ir tomchilari havodan va tuproqdan karbonat angidrid gazini yuvib, erga tushiradi. Karbonat angidrid gazi suvni karbonat kislotasiga aylantiradi.

Shuning uchun ohaktosh ustiga million yillar davomida iphorli yomgirlar yoghash Ular doimiy ravishda tog’larga yog’ishi oqibatida yoridlar paydo bulgan. Yomgirlar yogavergan. Suv oihmi yoriqlarga tushaverib, ularni kengaytirgan. Bu oqim hatto metindan ham yangi yoriqlar topib kirib ketavergan. Yoriqlar tunnel darajasigacha kengaygan. Tunnellar kesishishi natijasida o’yiqlar hosil bo’lgan. Million yillar o’tib, gorlar vujudga kelgan. Suv esa ularni tobora kengaytirib borgan.

G’orlar faqat tog’larda bo’lmaydi. Bun dan tahqari, dengiz g’orlari ham bor. Ular to’lqinlarning sohil bo’ylaridagi tosh qoyalarga kelib urilishi natijasida hosil bo’lgan. To’lqinlar urilaverib, qoyalarni emirib tashlagan. Qoyalarning yildan-yil nurab borishiga mayda tosh va qumlar ham ta’sir ko’rsatgan.

Bir qancha g’orlar vulqon otilishi va tog’ jinslarining siljishi yoki qaynoq lavaning oqib chiqishi natijasida ham hosil bo’lgan. Amerika Qo’shma Shtatlaridagi g’orlarning aksariyati ohaktosh qatlamlarining nurashi, ayniqsa, unga tarkibida uglerod ikki oksidi bo’lgan suv ta’siri natijasida vujudga kelgan. Indiana, Kentukki va Tennessi shtatlarida qalinligi o’rtacha 53 metr bo’lgan ohaktosh qatlamida ko’plab g’orlar hosil bo’lgan.

Ayrim g’orlarning shiftida teshiklar bor. Ular yig’ilib qolgan suvning torga teshib utishi natijasida paydo bo’lgan. G’orlarda ustmaust galereya qatorlarini uchratish mumkin. Ayrim g’orlarda haliyam suv oqib yotadi, bonhalarida, gor hosil bo’lgach, suv qurib qolgan.

Ko’pchilik hollarda g’or shiftidan tomayotgan har bir tomchi suv tarkibida ohaktosh yoki boshqa minerallar zarrachalari bo’ladi. Suv bug’lab ketganida, bu minerallar qoladi. Natija- da asta-sekin, shiftda osilib turuvchi, sumalaksimon stalaktitlar hosil bo’ladi. Stalaktitlardan okib tushayotgan suv erda stalagmitlarni hosil qiladi.

Оцените статью
HAQIDA
Добавить комментарий
Яндекс.Метрика