BALIQLAR HAQIDA

BALIQLAR HAQIDA HAQIDA

BALIQLAR HAQIDA

BALIQLAR QANDAI HIDLAIDI?

Baliqlar narsalarni hidlab ko’radi, desak ko’pchiligingiz hayron qolishingiz mumkin.

Bonha organizmlar singari baliqlar ham burni bilan hidlaydi.

Baliqlarning ikki juft burun kavagi bor. Har bir kavak ikkitadan teshikka ega. Biri oldinda, ikkinchisi uning ortida. Boshidagi burun kavaklari baliq turiga qarab mutlaqo har xil bo’ladi.

Suvlarning kirib chiqishi barcha teshiklari orqali amalga oshadi. U oldidan kirib, orqasidan chiqib ketadi. Suv hissiy hujayralarini quzg’ab, baliqqa hid haqida xabar beradi. Ko’p baliqlar hidni o’tkir sezadilar. Ular biror narsaning hatto bazo’r ko’rinadigan izini tashlashlari mumkin.

Sezgi baliqlar uchun, ayniqsa, uylariga qaytayotganda o’ta muhim o’rin tutadi. Bilasizmi, bikribaliqlar o’zlarining uvuldiriq sochgan ilk uylariga qaytadilar. Bunga qanday qilib erishadilar? Olimlarning isbotlashicha, ular o’z bolalariga hid orqali yo’l ko’rsatar ekanlar.

Tadqiqotchilar bikribaliqni 14 xil hidni bilishga o’rgatdilar. Ayrim baliqlar ikki havzaning suvini ajrata oladilar. Agar ularning burnini yopib qo’ysangiz, hidni bilolmaydilar.

Boiha tajribalar o’tkazish maqsadida bikribaliqlarning bir guruhini bonha suv havzasiga o’tkazdilar. Yarmining burnini yopib, yarminikini ochiq holda qoldirishdi. Burni yopilganlari adashib qoldi, asl holida qoldirilganlari esa o’z havzalariga suzib ketdi.

BALIQLAR EShITA OLADIMI?

 

Baliq oviga chixhaningizda, baliqlarni qo’rqitmaslik uchun anhor yoqalab oyots uchida yurishingizga to’g’ri kelganmi? Agar baliq sizning ovozingizni eshitib qolsa, tezda bonha xavfsizroq joyga suzib ketadi, chunki baliqlarning ham eshitadigan qulog’i bor. Lekin baliqlarning qulog’i biz ko’nikkandek, tanharida emas, ichkaridadir.

 

Odamlar biz hayotiy muhim deb hisoblaydigan funktsiyalarning ayrimlari baliklarda yo’q, deb o’ylaydilar. Balki bu fikr tug’ilishiga baliqlarning sovuq qonli ekani sabab bo’lgandir.

Balki bu fikr bizga baliq ovlash yoxhani va ularning nima yuz berayotganini tushunmaydi, deb uylashimizdan tug’ilgandir. Ne ajabki, baliqlarning bonha hayvonlar qatori asab sistemasi bor. Maboda biz ularga xavf tug’dirsak, ular buni darrov fahm etadilar, bordiyu og’riq etkazsak, ular bu og’riqni his etadilar.

 

Baliqlarning sezgi va hid bilish a’zosi juda taraqqiy etgan. Ular buni terisi orqali, burun teshiklari uchida joylashgan ikkita kichkina sezgi a’zolari bilan his etadilar.

 

Baliqlarning sovuq qonlilarga mansub bo’lishi, bu — ularning uz harakatini «yonilg’i»siz ham ta’minlay oladi, degan ma’noni anglatmaydi.

Tabiiyki, ovqat uning uchun «yonilg’idir». U baliq qornida o’z-o’zidan yonib ketadi va uni hayotiy kuch bilan ta’minlaydi.

Qon nafaqat bu kuchni, balki uning «yonishiga» yordam beradigan kislorodni ham baliqning barcha ichki a’zolariga tarqatadi. Baliqning ham odamlarniki singari yuragi bor va u organizmni qon bilan ta’minlab tu radi.

 

Albatta, baliqlar turli sharoitlarda yashaydilar va ko’p jihatdan bir-biridan farqlanadi- lar. Masalan, bir tur baliqning nafas olish uchun ham oyqulog’i bor, ham o’pkasi!

G’orlarda yashaydi- gan ba’zi bir baliqlarning ko’zi ko’r bo’ladi, shu sababli ularning boshida mo’ylovchasi bor. Ayrimlari dengizda yashasa, bonhalari chuchuk suvda yashaydi. Baliklarning faqat okeanlar tubida hayot kechiradigan turlari ham mavjud.

BALIQLARGA SUZGICh PUFAKLAR NA HOJAT?

Uzok muddat balik chuqurlikdan suv sathiga suzib chiqish uchun o’zining suzgich pufaklarini shishiradi, ana shunda uning tana hajmi kattaradi, siqib chiqariladigan suv o’z vaznidan ortib ketadi, suzish qonuniyatiga binoan baliq yuqoriga ko’tariladi, deb hisoblab kelindi.

Yuqoriga ko’tarilishi yoki pastga tushishini to’htatish uchun baliq, aksincha, suzgich, pufaklarini shishiradi. Tanasi, shuning barobarida siqib chiqari’ladigan suv hajmi qisqaradi va baliq pastga shung’iydi.

Suzgich pufaklar haqidagi bunday yuzaki tasavvur bu nazariyaning batamom noto’g’riligi isbotlanmaguncha, uzok davr yashab keldi.

Pufak, shubhasiz, baliqlarning suzishi bilan uzviy bog’langan, chunki tajribalar chog’i ayrim baliqlarning pufagi sun’iy ravishda olib tashlandi va ular suzgichlarini jon-jahd bilan ishlatib suvda tura oldi, to’xtatishlari bilan suv tubiga tushib ketdi.

Uning haqiqiy urni nimada? Harholda chegaralangan: u baliqning ma’lum chuqurlikda, aynan baliq sitsib chiqaradigan suv o’z og’irligiga teng kelgan joydagina turishiga yordam beradi.

Baliq suzgichlari yordamida bu darajadan pastga tushganda uning tanasi suvning tashqi yuqori bosimiga bardosh berolmaydi, ayni vaqtda pufaklari shishib siqiladi; siqib chiqarilayotgan suv hajmi baliq vaznidan kamayadi va baliq shitob bilan chuqurlikka tushib ketadi.

U qanchalik pastga sho’ngisa, suv bosimi shunchalik yuqorilashadi, baliq tanasi yanada qisilib, pastga tushib ketaveradi.

Bali; muvozanat saqlab turgan joydagi qatlamdan suzgichlari yordanida yanada yuqoriroq kutarilganda uning aksi buladi.

Uning tanasi tashqi bosimdan xalos bo’ladi, ichki tomonda shishib turgan suzgich pufaklari (undagi gaz bosi- mi bunga qadar atrofdagi suv bosimi bilan muvozanat saqlab turgan edi) hajmi kattarib boraveradi va pirovardida yuqoriga ko’tarilib boradi. Baliq qanchalik yuqori ko’tarilsa, uning tanasi shunchalik shishib boradi, to’g’rirog’i, yuqoriga suzish harakati jadallashadi.

Baliq pufagini «shishirib» unga qarshilik qilolmaydi, chunki suzgich pufaklarining par- dalarida hajmini faol o’zgartiradigan mushak tolalari yo’q.

Shunday qilib, il gari mavjud fikrlar chipakka chikdi, balik o’zining suzgich pufaklarini o’z xohishi bilan shishira va kichraytira olmaydi.

Hajmining uzgarish jarayoni tashqi bosimning kuchayishi yoki kamayishi ta’siri ostida suet kechadi. Hajmining o’zgarishi baliq uchun nafaqat foydali, aksincha, zararli hamdir, chunki bu holda yo chuqurlikka tushish, yoki yuzaga ko’tarilish tezligini tiyib bo’lolmaydi.

Bir suz bilan aytganda, pufak baliqqa harakatsiz holatda muvozanat saqlab turishga yordam beradi, muvozanat esa omonatdir.

Оцените статью
HAQIDA
Добавить комментарий
Яндекс.Метрика